Emre Şahinoğlu
- 31 Ara 2023
- 5 dakikada okunur

Sömürgecilik Hareketlerinin Futbola Yansımaları: Portekiz

Güncelleme tarihi: 3 Oca

İber coğrafyasının, insanoğlunun var olduğu her dönemde önem arz etmesinde baş faktörlerden biri olan Portekizliler, günümüzde futbol dünyasında da güçlü konumdalar. Kimilerine göre dünyanın en iyi futbolcusu olarak gösterilen Cristiano Ronaldo önderliğinde, yeni teknik direktör Roberto Martinez ile birlikte EURO 2024 Eleme Gruplarında oynadığı 10 maçı da kazanarak turnuvaya katılmaya hak kazanan Portekizliler, tarihsel olarak da Orta Çağ ve sonundan itibaren Avrupa’daki güç dengelerini değiştiren aktörlerden biriydi. Sömürgecilik faaliyetlerinin başlamasına yol açan keşifleri yapan Portekizli denizciler, günümüzde Portekiz Milli Takımı’nda birçok kolonileşmiş bölgelerden gelen ve kökenleri oraya dayanan ancak Portekiz Milli Takım forması giymekte olan futbolcunun ortaya çıkmasına neden olmuştur. Madeira takımadalarından Japonya kıyılarına, Brezilya sahillerine kadar sömürgecilik eylemleri ulaşan Portekizlilere yakından bakalım, Rota Portekiz!

Antik Dönem

Portekiz toprakları Homo Heidelbergensis’in yaşadığı 400.000 yıl öncesine kadar giden zengin tarihi ile dünyanın en önemli toprakları arasında yer almaktadır. Antik dönemde, Roma öncesi zamanda Portekiz topraklarında yerli halkların yaşadığı arkeologlar tarafından tespit edilmiştir. Bu halklardan bazılarının Lusitani, Kelt ve Gallik kabilelerine bağlı yerel halklar olduğu bilinmektedir. Ardından MÖ. 3. yüzyılda gerçekleşen Punic Savaşları’nın ardından Roma, Hispania olarak adlandırdığı bölgeye hâkim olmuştur. Bu dönemde bu bölgede, yerel halklara ithafen, Lusitania ve Gallaecia adında Roma’ya bağlı iki eyalet kurulmuş ve bu düzen Roma İmparatorluğu’nun çöküşüne kadar devam etmiştir. Roma döneminde coğrafi hareketliliklerin fazla olduğu görülen bölgede madencilik alanında ilerleme kaydedilmiş, Roma lejyonlarında bulunan çoğu asker bu topraklarda kalarak demografik gelişime katkı sağlamıştır. Romalılar aynı zamanda Olisipo (modern Lizbon), Bracara Augusta (modern Braga), Aeminium (modern Coimbra) gibi kentler kurarak, bölgenin ticaret açısından kalkınmasını sağlamıştır.

Orta Çağ’da Portekiz

Roma İmparatorluğu’nun MS. 5. yüzyıl itibari ile çökmesi, beraberinde uzak coğrafyalarındaki topraklarda bir istikrarsızlık getirmiştir. MS. 6. yüzyıl, Bizans İmparatoru Iustinianus I, bu bölgeye önem vermeye çalışsa da MS. 5. yüzyıl ve sonrasında Vizigotların ve İslam devletlerinin hâkimiyeti altında olan uzun bir dönem geçirmiştir. MS. 11. yüzyıla kadar süren bu istila durumu, bu tarihten itibaren Portekiz adı altında verilen mücadelelere tanık olsa da toprakların artık bir Portekiz toprağı olduğu kabul edilmiş ve bunun için mücadele verilmiştir.

1139 yılında Burgonya Kontu Afonso Henriques, kendisini Portekiz Kralı ilan etmiş, 1255 yılında da Lizbon başkent yapılarak Portekiz ulusal sınırları çizilmiştir.

Sömürgecilik Dönemleri

Yaşadığı istikrarsızlık ve buhran dönemlerinin ardından tüm dünyaya yayılacak olan sömürgecilik hareketlerinin başlangıcı olarak Portekiz İmparatorluğu’nun (Império Portugés) kurulması olmuştur. Portekizli soyluların, 15. yüzyıl ve 16. yüzyıl süresince gerçekleştirdiği sömürgeleştirme hareketleri ile Portekiz İmparatorluğu bu dönemde İngiltere, Fransa ve komşusu İspanya ile Avrupa’nın en güçlü imparatorluklarından biri haline gelmiştir. Portekiz İmparatorluğu bir “thalassocracy” imparatorluğu idi. Bu da deniz ticareti devleti anlamına gelmekteydi. Güney Amerika kıtasından Japonya kıyılarına kadar gerçekleşen sömürgecilik faaliyetleri 20. yüzyıla kadar etkisini sürdürmüştür.

Koloniler

1420 yılında Madeira takımadalarını ilk olarak kolonileştiren Portekiz İmparatorluğu, burada kurduğu tarım sistemi ile birlikte güç kazandığını fark ederek, hızla diğer sömürge hareketlerine devam etmiştir. 15. yüzyıl boyunca, Azor takımadaları, Cape Verde takımadaları, (Yeşil Burun Adaları), Sao Tome ve Principe takımadalarını kolonileştirmiş ve bu yüzyılın sonunda Vasco de Gama, Ümit Burnu’nu kullanarak Hindistan topraklarına ayak basmıştır. 1500 yılında ise Portekiz İmparatorluğu’nun en büyük koloni merkezlerinden biri olan Brezilya, Pedro Alvares Cabral tarafından keşfedilmiş ve 1502 yılında da Rio de Janeiro’nun kuzeyinde bir ticaret merkezi kurmuşlardır. 16. yüzyıl boyunca ise Hindistan topraklarındaki Cochin ve Goa, Swahili Sahili, Mozambik, Malezya, Sri Lanka, Japonya Nagasaki, Angola gibi bölgeleri sömürgeleştirerek, imparatorluk topraklarını tüm dünyaya yaymıştır. Aynı zamanda bu dönemde Brezilya’da Sao Vicente adında ilk Portekiz yerleşimi kurmuşlardır. 20. yüzyıla kadar bu bölgelerdeki hâkimiyetini korumaya çalışan imparatorluk, 20. yüzyıl itibari ile birçok koloni bölgesini çıkan isyanlar sonucu kaybetmiş veya coğrafi olarak yakın ülkelere teslim etmiştir. Bunlar arasında; Brezilya 1892 yılında, Angola 1975 yılında ve Goa 1961 yılında Portekiz’den bağımsızlıklarını kazanmışlardır. Makao’nun Çin’e teslim edilmesi ise 1999 yılında gerçekleşmiştir.

Sömürge Hareketleri ve Futbola Yansıması

Portekiz’in geniş çaplı sömürgecilik faaliyetleri Fransa ve İngiltere’de olduğu gibi kolonileştirilen topraklarda kölelik, adaletsizlik, yerel kimliği unutturma, asimile etme gibi kötü

etkiler bırakmıştır. Ancak bu etkiler ile beraber sömürgecilik faaliyetlerinin yapıldığı topraklarda doğan ve hem geçmişte hem de günümüzde Portekiz Milli Takım formasını giyen futbolcular bulunmaktadır. Bu araştırma özelinde Portekiz anakarası dışında yer alan ve aktif olarak Portekiz egemenliğinde bulunan takımadalar ve bölgeler de sömürgecilik faaliyetlerinin olduğu topraklardan gelen futbolcular kapsamında değerlendirilecektir.

Cristiano Ronaldo: Dünya futbolunun kimilerine göre gelmiş geçmiş en iyisi olan Portekizli futbolcu, aslen Madeira takımadalarında dünyaya gelmiştir. Madeira takımadaları 1420 yılında Portekiz İmparatorluğu’nun ilk sömürgecilik faaliyetlerini gerçekleştirdiği takımadalardır ve bölge günümüzde, Portekiz Cumhuriyeti’ne bağlı özerk bir bölgedir.

Eusbeio: Portekiz futbolunun, dünya futboluna kazandırdığı ve hem karakteri hem de futbolculuğu ile çok saygın kişiliklerden biri olan Eusebio 1942 yılında Portekiz Mozambik’inde dünyaya gelmiştir. Sömürgecilik faaliyetlerinin en yoğun olarak görüldüğü topraklardan biri olan Mozambik, Portekiz’in kalelerinden biri idi. 1975 yılında bağımsızlıklarını kazanan Mozambikliler, günümüzde Mozambik Halk Cumhuriyeti olarak tarih sahnesinde yer edinmişlerdir.

Pepe: Portekiz Milli Takımı, Real Madrid ve Porto gibi takımların unutulmaz stoper oyuncularından biri olan Pepe (Kepler Laveran Lima Ferreira) 1983 tarihinde, Portekiz’in tarihsel kolonilerinden olan Brezilya’nın Macéio eyaletinde dünyaya gelmiş, 18 yaşında bir diğer koloni bölgesi olan Madeira bölgesine gelerek burada C.S. Maritimo takımında top koşturmaya başlamıştır. Brezilya ise 1892 yılında Portekiz’den bağımsızlığını almıştır.

Luis Nani: 1986 yılında Portekiz’in Lizbon eyaletinde bağlı Amadora bölgesinde doğan futbolcunun annesi ve babası, Portekiz’in ilk sömürge bölgelerinden biri olan Cape Verde takımadaları (Yeşil Burun Adaları) kökenlidir. Kariyerine Real Massama adlı kulüpte başlayan Nani, Sporting Lizbon ve Manchester United’ta top koşturmuş ve Portekiz Milli Takımı’nın en fazla forma giyen oyuncularından biri olmuştur. Yeşil Burun Adaları ise 1975 yılında Portekiz’den bağımsızlığını ilan etmiş günümüzde ise Yeşil Burun Adaları Cumhuriyeti olarak yer almaktadırlar.

Pauleta: Cristiano Ronaldo’dan sonra Portekiz Milli Takımı forması ile en fazla gol atan ikinci oyuncu olan Pauleta (47 gol ile), 1998-2000 arası Deportivo La Coruna, 2000-2003 arası Bordeux ve 2003-2008 arası Paris Saint Germain ile futbolculuk

kariyerinin zirve günlerini yaşamıştır. Pauleta, Portekiz İmparatorluğu’nun 15.yüzyılda kolonileştirdiği Azor takımadalarının bir bölgesi olan Ponta Delgada adlı bölgede 1973 yılında dünyaya gelmiştir. Azor takımadaları ise günümüzde Portekiz yönetimine bağlı özerk bir bölgedir.

Portekiz Euro 2024 Kadrosunda Yer Alan Sömürge Bölgelerden Gelen Futbolcular

Nuno Mendes: Futbola Sporting Lisbon alt yapısında başlayan yetenekli sol bek, A takımda 2020-2022 yılları arasında gösterdiği performans ile Paris Saint Germain kulübüne transfer olmuş ve Milli Takım kapısını açmıştır. Başarılı futbolcu 2002 yılında Portekiz’in Sintra bölgesinde doğmuş olsa da köken olarak Angolalıdır. Angola ise 1975 yılında Portekiz’den bağımsızlığını kazanmıştır.

William Carvalho: Kariyerine Sporting Lisbon alt yapısında başlayan kuvvetli defansif orta saha, bir dönem adından sıklıkla bahsettirmiş olsa da, beklenen sıçramayı yapamamış ve kulüp kariyerine Sporting Lisbon sonrası Real Betis ile devam etmiştir. Aynı zamanda Portekiz Milli Takımı’nın değişilmez parçalarından biri olmuştur. Başarılı futbolcu 1992 yılında Angola’da doğmuştur.

Rafael Leao: Dünya futbol piyasasını sarsan oyunculardan olan Rafael Leao, Amora’da başlayan futbolculuk kariyerine Sporting Lisbon ile devam etmiş ardından Lille ile şampiyonluk yaşayıp İtalyan devi Milan’ın yolunu tutmuştur. Aktif olarak Milan’da top koşturan futbolcu, 1999 yılında Portekiz Almada’da doğsa da Angolalı bir baba ve Sao Tome ve Principe kökenli bir annenin çocuğudur. Köken olarak Portekiz’in sömürgecilik faaliyetlerini yoğun olarak sürdürdüğü bölgelerdendir.